Voor niks gaat de zon op. Van jongs af aan hoorde ik deze uitdrukking; heel bekend, heel vertrouwd. Zonder nadenken dacht ik: iets met zon, dus leuk. Zon is altijd goed, toch? Na regen komt zonneschijn, ook een positieve uitdrukking. ¯\_(ツ)_/¯
Nadat ik oud genoeg was om te begrijpen dat het niet over de zon zelf ging, dat er zoiets bestond als ‘cryptisch’, dacht ik jarenlang dat het over nutteloosheid ging. Er was iets ‘voor niks’. Zo van: vandaag had ik in bed kunnen blijven liggen; ‘voor niks’ ging de zon op. Ik paste dat dan ook zo toe in gesprekken. Niemand corrigeerde me. Was ik misschien niet de enige voor wie deze uitspraak gewoon net even te cryptisch was? Luisteren mensen eigenlijk überhaupt wel naar me als ik iets zeg? Tot ik eindelijk oud en wijs genoeg was om het op te zoeken en voortaan correct toe te passen. (voor niks gaat de zon op: dus dat niks gratis is…). Ik was misschien al ergens achterin de twintig! ?.
Initieel gebruikte ik hem sporadisch. Maar de laatste jaren gebruik ik hem continu, tevergeefs! Althans zo lijkt het. Want er komt nauwelijks respons. Net als al die keren dat ik het gebruikte om te zeggen dat ik voor niks mijn bed uit was gekomen, komt er nu ook niks als ik “voor niks gaat de zon op” zeg, oftewel dingen kunnen niet zomaar gratis zijn. Het gaat er maar niet in.
Op werk denken klanten dat ik toch wel gewoon ‘even’ de extra vergaderingen bij kan wonen. Voor een uurtje hoef ik toch niet te betalen? In de politiek en op straat denken mensen dat ze toch niet écht hoeven te betalen voor klimaatverandering? En in de fashion denken shoppers dat die bikini blijkbaar écht maar £1 hoeft te kosten?
Waar is de logica gebleven? Ik werk in de dienstverlening. Als de klant niet betaalt voor dit uur, wie dan wel? Dan schuift het toch door naar kosten voor de werkgever? Of, als de werkgever niet betaalt (voor mijn overwerk, wat dit is), dan betaal ik toch persoonlijk met mijn vrije tijd?
Bottom line. Natuurlijk is er altijd iemand, aan het einde van de schuiverij, die betaalt. Gratis bestaat niet. Het is werk… Het is misschien geen vervelend werk. Maar het is niet mijn hobby. Het is niet wat ik, of iemand, in zijn vrije tijd doet (voor zover ik weet). Vertel me dat we voortaan 7 uur per dag werken voor hetzelfde geld en we gaan allemaal een uur eerder naar huis, gok ik. Vertel die zwaar onderbetaalde fabrieksarbeiders, die bikini’s in elkaar naaien, dat ze voor het zelfde geld vandaag iets anders mogen doen en ik zweer je dat ze wat beters te doen hebben met hun tijd. Dat er altijd een rekening is, dat hoef ik toch niet uit te leggen? Of toch wel?
Wij Nederlanders, of wij Westerlingen, of wij mensen, wij schuiven. We schuiven alles wat we kunnen naar achteren, naar voren naar de zijkant, wherever. We schuiven graag alles, waar het maar kan, van ons stoepje af, onder het tapijt. We schuiven de milieuproblemen naar een toekomst waar wij zelf niet meer bij zijn (maar onze kinderen wel). We schuiven onze geldtekorten naar een lening in een verre toekomst, leunend op een hypotheekrente aftrek zodat het voor ons nu geen probleem is (maar straks wel voor onze kinderen). We schuiven onze afval- en milieuproblemen naar verre landen en oorden, die we niet kennen, waar we geen gevoel bij hebben, waar niemand woont die we kennen. Wij bouwen wel een dijk. Niet ons probleem. We schuiven alles naar de ver-van-ons-bed-show.
Nou-en dat de aarde een paar graden opwarmt. In Nederland kan het best een paar graden warmer, lekker. En onze dijken kunnen we best een paar meter hoger bouwen. Wij kunnen dat wel betalen. Dat het ook twee of meer graden warmer wordt op plaatsen waar het al 40 graden is, waar geen geld is voor airco, waar geen middelen zijn om dan nog voedsel te verbouwen, waar je dan dus gewoon dood gaat: ver van ons bed. Dat het water ook stijgt op plekken waar mensen geen geld en expertise hebben om dijken te bouwen, waar mensen dus gaan verdrinken en met miljoenen een volksverhuizing nodig zullen hebben: ver van ons bed. Dat al die miljarden mensen straks als een vloedgolf naar die plaatsen toe gaan waar het nog wel leefbaar is (Nederland bijvoorbeeld) en waar dan niet wij maar onze kinderen wonen: ver van ons bed en dat zien we dan wel. Ver qua plaats, ver qua tijd, of nog beter: allebei.
Ok ok ok… het wordt misschien wel een show waar onze kinderen iets mee moeten. We snappen wel dat het ‘iets’ kost, maar zo lang we niet kunnen uitrekenen hoeveel precies doen we gewoon alsof het ‘niets’ kost of heeeeeeel weinig. Daar is dat gratis zonnetje weer. Je kan nu nog gratis CO2 de lucht in dumpen, dat dat ooit miljarden euro’s en levens gaat kosten, dat kunnen ze dan toch niet meer verhalen. Je kan nu nog goedkoop de zee vol met plastic gooien, o.a. door polyester bikini’s van één pond te kopen. Dat dat later leidt tot massa sterfte van de mensheid doordat alle vissen dood zijn gegaan, dat zal vast wel iets kosten, maar ook dat is een rekening die ze toch niet kunnen verhalen: doorschuiven. Gratis en goedkoop is normaal, net als dat vroeger slavernij lekker goedkope arbeid was. Daar dacht je ook niet teveel over na. Stel je voor dat daar ooit nog een rekening voor komt…
Ik zag laatst dat programma waarbij een bekende Nederlander zijn voorvaderen en -moeders uitpluist. Deze BN-er vond één van zijn voorvaders op een plantage in Suriname, als eigendom van iemand. Dat dus je voorouders, slechts enkele generaties terug, slaaf waren gemaakt. Mijn voorvader was een visser, waarschijnlijk. Ik denk dat dat anders voelt. Ik heb meteen geprobeerd die plantagehouder en zijn nazaten te vinden met een Google search. Want er zijn dan dus ook mensen wiens voorvaders slavenhandelaren en slaveneigenaars waren. Maar daar hoor je nooit iemand over, terwijl… wie weet heb ik persoonlijk ook geprofiteerd… Was over-over-grootvader wel visser? Moet je nagaan hoeveel geld je toen hebt bespaard aan arbeidsloon. Hier zit misschien wel de bron van jouw oma’s erfenis. Of beter gezegd, de bron van een oude lening, een oude schuld… “Hallo, mag deze nazaat van een slaaf nog even de achterstallige betalingen incasseren van de arbeid, inclusief rente?” Ik moet opeens denken aan dat fascinerende artikel in De Correspondent over de graftaks, dit werpt daar toch een ander licht op.
Mijn punt is: we rekenen ons rijk. Sterker nog, door dat geschuif rekenen we ons niet alleen rijk, we ‘maken’ ons ook daadwerkelijk welvarend door te leven op de pof. De huidige generatie leeft in weelde, terwijl de kinderen straks in de problemen zitten. Onze nazaten zijn nog te klein en machteloos om de rekenmachine te hanteren om tot het prijskaartje te komen. We hebben niet allemaal Greta als dochter.
Wat kost het eigenlijk? Als wij, maar ook de landbouw, straks geen vis meer kunnen eten? Als daardoor de voedselprijzen vertienvoudigen? Als je boodschappen straks niet €200 per maand zijn maar €2000? Wat kost het eigenlijk, als er straks miljarden klimaat-vluchtelingen Europa proberen te overspoelen? Je kan ze misschien nog een paar jaar buiten de deur houden met mega hekken, afweergeschut en ander zwaar materieel. Maar nadat Europa omsingeld is met een kerkhof van miljoenen vluchtelingen, moet er toch iets gaan stinken of breken? Al was het maar in de harten van de Europeanen.
En is dat, die €2000 per maand, dan misschien toch 10x duurder dan de kosten van het nu voorgestelde plan om de klimaat doelstellingen te realiseren?
Maar kleine stapjes. Laten we beginnen met stoppen. Stoppen met denken, doen en vragen dat alles maar goedkoop en gratis kan zijn. Dat alles maar door kan worden geschoven naar de toekomst, zonder consequenties voor minimaal je eigen kinderen. Niks is gratis. Ik ben deze week met de hand een bikini aan het maken. Natuurlijk, hij is complexer dan drie driehoekjes, maar er zit zo’n 24 uur werk in. Doe dat maal minimum uurloon, plus materiaal, en ik kom op meer dan €200. Hoezo een bikini voor £1?
En laten we stoppen met dat veel te cryptische voor-niks-gaat-de-zon-op gezegde. Ik pleit voor een 2.0 versie. Een paar grove eerste ideeën:
- “Niks is gratis en alles kost iets”
- niet “wat schuift het”, maar naar wie?
- “Alleen de zonneschijn is gratis, niet het -paneel”
- “De rekening is voor het kroost”
